Łubieński Piotr (1786–1867), senator kasztelan, dowódca Gwardii Narodowej Warszawskiej. Ur. 31 I w Szczytnikach w Kaliskiem; był trzecim z synów Feliksa (zob.) i Tekli z Bielińskich (zob.), bratem Tomasza (zob.), Jana (zob.), Henryka (zob.), Tadeusza (zob.) i Józefa (zob.). Otrzymał wykształcenie domowe, które uzupełnił pobyt w Wiedniu w r. 1801. Jakiś czas Ł. przebywał następnie u ojca w Guzowie, potem pracował w Warszawie pod kierunkiem przyrodniego stryja Prota Potockiego. Tutaj, wraz ze starszymi braćmi, należał do tajnego Tow. Przyjaciół Ojczyzny. W grudniu 1806 Ł. rozpoczął służbę publiczną w zarządzie pow. sochaczewskiego. W lutym r. n. obrany został konsyliarzem Izby Administracyjnej departamentu warszawskiego. Karierę wojskową rozpoczął jako major Gwardii Narodowej Warszawskiej (30 IV 1807). W t. r. objął jej dowództwo w stopniu pułkownika po A. Potockim i sprawował je do r. 1812. W kwietniu 1809, po zajęciu Warszawy przez wojska austriackie, arcyks. Ferdynand wysłał Ł-ego w charakterze parlamentariusza do mjra J. Hornowskiego, komendanta Pragi. We wrześniu t. r. Ł. pełnił funkcję prezesa Komisji Kwaterunkowej w Krakowie. Dzięki staraniom ojca wybrany posłem na sejm z pow. warszawskiego, brał udział w obradach sejmowych w r. 1811. W r. n. zrzekł się mandatu poselskiego, aby umożliwić wybór do sejmu A. K. Czartoryskiego, upatrzonego na marszałka Konfederacji Generalnej.

Kampanię 1812 r. odbył jako szef sztabu dywizji gen. A. Kosińskiego. W czasie odwrotu «Wielkiej Armii» w styczniu 1813 Ł., mianowany szefem sztabu obrony Modlina, kierował obroną twierdzy, a w lutym prowadził rokowania z gen. I. F. Paskiewiczem w sprawie kapitulacji twierdzy. W r. 1816 wycofał się z czynnej służby wojskowej, wynosząc z niej Krzyż Komandorski Virtuti Militari, Order Św. Stanisława (1812) i Krzyż Kawalerski Legii Honorowej (1813). Ł. już w okresie Ks. Warsz. należał do masonerii, w której doszedł do wysokich stopni (VI ryt). W r. 1820 był członkiem kapitularnej loży Rycerze Gwiazdy z lożą B. B. Zjednoczeni. Po ustąpieniu z wojska gospodarował w dobrach żony Gole w pow. błońskim (obecnie grodzisko-mazowieckim). Interesował się rozwojem przemysłu rolnego w Królestwie, wprowadzał u siebie innowacje w zakresie gorzelnictwa i maszyn rolniczych. Współpracował również ze swym szwagrem Piotrem Galichet (zob.) przy zakładaniu w jego majątku Izdebno olejarni i «fabryki cukru» z buraków, jednej z pierwszych w kraju. Na łamach „Izys Polskiej” (1820) publikował fachowe artykuły. Od r. 1825 Ł. był radcą Tow. Kretytowego Ziemskiego (TKZ) oraz prezesem Dyrekcji Szczegółowej Woj. Mazowieckiego (od 1 XII). W r. 1827 objął stanowisko wiceprezesa Tow. Oszczędności, na którego czele stał jego brat Henryk.

Po wybuchu powstania listopadowego 30 XI 1830 Ł. został powołany na dowódcę Straży Bezpieczeństwa, przemianowanej 11 XII na Gwardię Narodową Warszawską. Przystąpił natychmiast do organizacji Straży i z całą energią dążył do rozbrojenia i uspokojenia ludności Warszawy. Poczynania te budziły zaniepokojenie w stolicy, ale spotkały się z pełną aprobatą J. Chłopickiego. W związku z ucieczką za granicę Mateusza Lubowidzkiego, którą ułatwił brat Ł-ego Henryk, usunięto Ł-ego w styczniu 1831 ze stanowiska dowódcy Gwardii Narodowej i mianowano na jego miejsce A. Ostrowskiego. Ł. pozostał jednak nadal w tej formacji, a w maju 1831 otrzymał nominację na szefa sztabu Gwardii w randze generała. Dowódcą jej mianował go powtórnie J. Krukowiecki (17 VIII). Sejm na posiedzeniu izb połączonych 4 VI 1831 wybrał Ł-ego senatorem kasztelanem. Ł. – jako senator – podpisał zarówno akt z 18 XII 1830 uznający powstanie za narodowe, jak i akt z 25 I 1831 ogłaszający detronizację Romanowów. W sejmie zasiadał w Komisji Skarbowej. Jako dowódca Gwardii Narodowej Ł. był obecny przy omawianiu z gen. T. Bergiem sprawy kapitulacji Warszawy. Po upadku powstania uniknął zesłania do Rosji. Pozostał w TKZ na dawnym stanowisku (do sierpnia 1862) i pełnił nadal funkcje wiceprezesa Tow. Oszczędności. W r. 1861 wszedł do reaktywowanej Rady Stanu Królestwa i zasiadał w niej aż do chwili jej zniesienia w marcu 1867. Pełnił w niej funkcje przewodniczącego wydziału próśb i zażaleń.

Po powstaniu styczniowym Ł. unikał wystąpień publicznych, które by go zmuszały do manifestowania uczuć wiernopoddańczych wobec cara. Z całą gorliwością za to oddawał się pracy filantropijnej, przede wszystkim w Warszawskim Tow. Dobroczynności, w którym od r. 1838 pełnił różne funkcje aż do prezesa administracji ogólnej (od r. 1858). W r. 1860 został wiceprezesem, a w 1865 prezesem całego Tow. Dobroczynności. Ł. miał być tłumaczem kilku rozprawek treści teologicznej, przełożonych anonimowo z włoskiego. Zmarł 17 X 1867 w Warszawie, pochowany został w grobach rodzinnych kaplicy cmentarnej w Wiskitkach.

Żonaty od listopada 1807 z Barbarą z Szymanowskich (córką Michała), pozostawił 3 córki i 3 synów: Feliksa, Eustachego i Pawła (zob.). Feliks (1810–1890), jako student, uczestniczył w listopadzie 1828 w patriotycznych manifestacjach młodzieży i skazany został na areszt. W czasie powstania listopadowego odznaczył się jako podporucznik 5 p. strzelców konnych (Krzyż Virtuti Militari w r. 1831).

Portret (przez J. Simmlera) znajdował się w W. w gmachu TKZ, zniszczonym przez hitlerowców; Litografia (Berlin, Lithogr. Institut v. L. Sachse) w B. Narod.; Drzeworyt w: „Tyg. Illustr.” T. 16: 1867 nr 422 s. 193; Drzeworyt (przez K. Pillatiego wg litografii berlińskiej) w: „Tyg. Illustr.” T. 14: 1889 nr 347 s. 117; Rysunek satyryczny (przez J. Sokołowskiego) w: Łepkowski T., Warszawa w powstaniu listopadowym, W. 1957 ryc. 32; Fot. z ostatnich lat życia (K. Beyera) w B. Narod.; – Estreicher w. XIX; Enc. Wojsk.; Łubieński R., Ród Pomianów-Łubieńskich, W. 1912 tabl. 12; Lista posłów i deputowanych na sejm 1811 r., [b. m. i r.]; Rocznik Urzędowy Król. Pol., R. 1: 1850 – R. 16: 1865; – Bortnowski W., Walka o cele powstania listopadowego, Ł. 1960; Kukiel M., Wojna 1812 r., Kr. 1937 I; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Meloch M., Warszawa w pierwszych dniach powstania listopadowego, w: Studia historyczne, W. 1958 s. 32–3, 38–42, 46; Mencel T., Feliks Łubieński, W. 1952; Moraczewski A., Samorząd Warszawy w dobie powstania listopadowego, W. 1934; Pawłowski B., Historia wojny polsko-austriackiej 1809 r., W. 1935; Staszewski J., Gwardie narodowe w czasach Ks. Warszawskiego, „Przegl. Hist.-Wojsk.” R. 1: 1929 s. 101, 104, 111; – Barzykowski, Historia powstania, I, II, V; Diariusz Sejmu 1830–1831 r., Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1907–12 I, III–VI; Diariusz Senatu 1830–1831, Wyd. S. Pomarański, Kr. 1930, Arch. Kom. Hist. PAU, XIV; Galichet P., Rys gorzelni izdebińskiej, W. 1819 s. 33–4; H***, Piotr hr. Łubieński, „Tyg. Illustr.” T. 16: 1867 nr 422 s. 193–4 (podob); Krasiński J., Ze wspomnień..., „Bibl. Warsz.” 1912 t. 2 s. 422, 428; Lelewel P., Pamiętniki i diariusz domu naszego, Wr. 1966; Łubieński R., Generał Tomasz Pomian hr. Łubieński, W. 1899 I–II; Łubieński T. W., Henryk Łubieński i jego bracia. Wspomnienia..., Kr. 1886 s. 43–5, 50, 54, 68, 87, 93, 98–9, 120, 131–2, 134, 209; Materiały do dziejów Komisji Rządzącej z 1807 r., Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1918; Niemcewicz J. U., Pamiętniki z 1830–1831 r., Kr. 1909; Prądzyński I., Pamiętniki, Kr. 1909 I, IV; Protokoły posiedzeń Rady Administracyjnej, „Roczn. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” 1870–2 s. 427–8; Sobańska R., Pamiętnik rodziny Łubieńskich …., W. 1851 s. 388 (podob. – litografia berlińska k. 6); Ustawodawstwo Księstwa Warszawskiego, Oprac. W. Bartel, J. Kosim, W. Rostocki, W. 1969 IV; – Kalendarz Warszawski Jozefa Ungra, R. 24: 1869 s. 27–8 (podob.); „Kur. Pol.” 1830 nr 351 (rozkaz Ł-ego z 1 XII 1830); „Kur. Warsz.” 1867 nr 233, 234, 236, 237; Nowy kalendarzyk polityczny, (W.) 1834 s. 379, 385, 392; – B. Narod.: rkp. IV 5753 (fragment korespondencji Ł-ego).

Maria Manteufflowa